Bonpo dzogczen

Samopowstała mądrość to podstawa.
Pięć negatywnych emocji to zamanifestowana energia.
Postrzeganie emocji jako czegoś niewłaściwego to błąd.
Pozwalanie im spocząć w ich naturze to metoda
odnalezienia niedualnego stanu Wyzwolenia.
Przezwyciężenie nadziei i lęku to rezultat.

Chociaż praktykujących dzogczen można znaleźć we wszystkich tradycjach religijnych Tybetu – byli wśród nich V Dalajlama ze szkoły gelugpa, III Karmapa Rangdziung Dordże ze szkoły kagyupa oraz Graspa Gyaltsen ze szkoły sakjapa, najważniejsze linie nauk dzogczen istnieją w tradycji bon, rdzennej religii Tybetu oraz w szkole ningmapa - najstarszej szkole buddyzmu tybetańskiego. Obie te tradycje dzielą swoje nauki na “dziewięć ścieżek” praktyki prowadzącej do oświecenia czy inaczej urzeczywistnienia i w obu podziałach nauki dzogczen stanowią dziewiątą, najwyższą ścieżkę.
W dzisiejszych czasach nauczyciele wszystkich tybetańskich szkół zaczynają nauczać dzogczen, który staje się w pewnym sensie niemal modny na Zachodzie.


Dzogczen

Słowo dzogczen (rdzogs chen) dosłownie oznacza “doskonałość”, “osiągnięcie” czy też “spełnienie” (rdzogs), które jest “całkowite”, czy inaczej “wielkie” (chen). Chociaż dzogczen stanowi “pojedynczą wielką sferę”, dla wygody opisuje się ją w trzech aspektach podstawy, ścieżki i owocu: “podstawy”, ponieważ podstawą dzogczen jest pierwotny stan umysłu; “ścieżki”, ponieważ dzogczen to najwyższa, bezpośrednia ścieżka do urzeczywistnienia; oraz “owocu”, ponieważ praktyka dzogczen prowadzi do osiągnięcia oświecenia, wyzwolenia z cyklu iluzorycznej wędrówki po samsarze w ciągu jednego życia.
Aby lepiej zrozumieć dzogczen, przyjrzyjmy się bliżej owemu podziałowi na podstawę, ścieżkę i owoc.
Według nauk dzogczen, esencja (ngo bo) podstawy wszystkiego (kunzhi) jest pusta (ston pa nyid) i pierwotnie czysta (ka dag); naturą (rang zhin) podstawy jest spontanicznie doskonała (lhun sgrub) przejrzystość (gsal ba); a nieoddzielna jedność (dbyer med) pierwotnie czystej esencji i spontanicznie doskonałej natury to nie napotykający przeszkód (ma ‘gag pa) przepływ energii czy inaczej współczucia (thug rje). W umyśle każdej istoty owa podstawa jest stanem naturalnym (gzhi), źródłem samsary dla zaciemnionego umysłu (ma rigpa) oraz nirwany dla umysłu, w którym przebudziło się poznanie (rigpa).
Esencja podstawy kunszi zwana jest matką (ma), przebudzona świadomość (rigpa) – synem (bu), a nieoddzielność (dbyer med) matki i syna to przepływ energii (rtsal).
Ścieżka (lam) polega na osiągnięciu wglądu w pogląd (lta ba) dzogczen, czyli poznaniu prawdziwego stanu podstawy oraz osiągnięciu stałego przepływu energii, rozwiniętego poprzez medytację, również w okresie pomedytacyjnym tak, aby można go było zintegrować z naszym nastawieniem i działaniami w codziennym życiu.
Owoc stanowi z kolei urzeczywistnienie wrodzonych trzech kaj w tym życiu, czego zwieńczeniem jest osiągnięcie pod koniec życia tęczowego czy inaczej świetlistego ciała – stanu, w którym w chwili śmierci ciało materialne rozpuszcza się w swojej naturze światła, nie pozostawiając żadnych szczątków.

Cuda Naturalnego Umysłu, Verbum Katowice 1994