Dziewięć Ścieżek Bon

Fragment Tenzin Wangyal, Cuda naturalnego umysłu, Katowice (Verbum) 1994

Skarby południowe

Poniższy fragment oparty jest na tradycyjnym przedstawieniu Dziewięciu Ścieżek, zaczerpniętym z tekstu Gabdrel (gab 'grel), napisanego i ukrytego przez mistrza bon z VIII wieku, Drenpę Namkhę, a następnie odkrytego przez tertona Bendhe Misuma (ban dhe mi gsum).
Ścieżka Szen Praktyki Przepowiadania (phya gshen theg pa). Ścieżka ta przeznaczona jest szczególnie dla istot o zwyczajnym, dualistycznym poglądzie, typowym dla ludzi. Kładzie nacisk na ochronę trzech wrót egzystencji (ciała, głosu i umysłu) przed negatywnościami, a używane w niej metody dotyczą głównie diagnozy i rytualnego harmonizowania nierównowagi w człowieku i przyrodzie. "Pogląd" tej ścieżki porównuje się do szpiega, który obserwuje wroga ze wzgórza i w ten sposób kontroluje jego posunięcia. Metody używane na tej ścieżce to: wróżenie (mo), obliczenia astrologiczne i geomantyczne (rtsis), rytuały (gto) oraz diagnoza medyczna (dpyad) i terapia (sman).
Rytuały wróżebne można odprawiać na różne sposoby. Większość z nich związanych jest z formami bóstw, co oznacza, że wróżbita musi najpierw urzeczywistnić praktykę danego bóstwa. Jedna z głównych praktyk wróżebnych nosi nazwę Szangszung Dziuthig i jest również używana przez buddystów tybetańskich za szkoły njingmapa. Jeden z najsławniejszych i najbardziej rozpowszechnionych podręczników do tej wróżby napisał słynny uczony njingmapy, Ju Mipham. W rytuale używa się sznurków z ośmiu nici, wykonanych z włosów różnych zwierząt. Sznurki wiąże się parami, a następnie rzuca na ziemie, aby stworzyły węzły (których istnieje 360 głównych rodzajów), których następnie używa się do przepowiadania przyszłości. Trzysta sześćdziesiąt węzłów symbolizuje również orszak Szangszung Meri, "Bóstwa Ognistej Góry (me ri)" z Szangszung.
Diagnozę medyczną przeprowadza się sprawdzając dwie możliwe przyczyny choroby: chorobę fizyczną (nad) i wpływy negatywnych energii (gdon). Chorobę diagnozuje się badając puls i mocz pacjenta, co określa jej rodzaj i zalecaną terapię. Prowokacje ze strony negatywnych energii oraz brak równowagi energetycznej odkrywa się za pomocą wróżb i astrologii, a leczy rytualną praktyką.
Ścieżka Szen Świata Manifestacji (lub Ścieżka Widzialnych Oznak) (snang gshen theg pa). Ścieżka ta obejmuje rytuały postępowania z zjawiskowymi postaciami, które uważa się albo za (pozytywnych) bogów (lha), które pomagają i chronią, albo za (negatywne) demony (dre), które przeszkadzają i wyrządzają ludziom szkodę. Na ścieżce tej ogromny nacisk kładzie się na nauczenie się sposobu porozumiewania z tymi energiami - przywoływania bogów i odpędzenia demonów. Mówi się, że mistrz tej ścieżki przypomina kupca, który dzięki swoim zdolnościom komunikowania się z innymi kupcami potrafi wszystkich zadowolić. Główne praktyki tej ścieżki składają się na cztery Bramy Dzier (gyer), dziewięć Keczong (skad gcong) oraz czterdzieści dwa Tangrag (gtang rag). Zgodnie z Zidzi (gzi brjid) ("Chwalebnej biografii Tonpy Szenraba") tradycyjnie "Bramy" dzieli się na cztery:
"Czarne Wody (chab nag)", "rzeka, brama egzorcyzmu (sel)", obejmująca metody przywołania bóstw i wypędzenia demonów poprzez wypowiedzenie mitu o początku (smrang). Istnieje wiele różnych rytuałów, pozwalających pozbyć się negatywności i sprowadzić to, co dobre, jak na przykład "biały rytuał pierwotnie istniejącego bóstwa (ye srid lha gzung dkar po)", "wielobarwny rytuał pierwotnej mocy bóstwa z bronią (ye dbang gnyan), "czarny rytuał bóstwa pierwotnego podboju (ye 'dul dmag gzhung)". Te trzy bóstwa klasyfikuje się również jako "bóstwa umysłu (thugs ka'i lha). Inną ważną serią rytuałów są cztery rytuały Drable Patrom (sgra bla'i dpa' khrom).
"Białe Wody (chab dkar)", zawierające metody eliminowania groźnych wpływów dziewięciu demonów i dziesięciu "wampirów", czyli złych duchów. Aby przezwyciężyć ich negatywne wpływy, dziewięć demonów uśmierca się za pomocą rytuałów wykupu, a dziesięć złych duchów grzebie się podczas specjalnych rytuałów, które kończą się wzniesieniem stupy nad miejscami pochówku.
"Phenjul (phan yul), Brama Wykupu przez Równą Wymianę", która obejmuje rytualne metody przygotowywania zastępczych kukieł jako wykupu za ofiary (mężczyzn, kobiety i dzieci), które ofiaruje się wrogim duchom. Praktyka ta ma na celu usunięcie wszelkich negatywnych śladów karmicznych przez spłacenie "karmicznych długów", zaciągniętych u innych rodzajów istot.
"Mistrzowski przewodnik (dpon gsas)", "Brama Rytuałów" dla różnych duchów przyrody. Obejmuje on rozmaite sadhany (praktyki duchowe), adresowane do duchów (lha gsas) z różnych wymiarów, na przykład panteonu groźnych bóstw przestrzeni (dbyings gyi lha tshogs), bóstw męskich i żeńskich, strażników, panów ziemi i nagów.
Ścieżka Szen Magicznej Mocy ("phrul gshen theg pa), która zawiera magiczne rytuały mające zapewnić pomoc sił przyrody w rolnictwie, a także pozbyć się wrogów. Na tej ścieżce podkreśla się trzy zasadnicze działania czci, zaklinania i zastosowania (bsnyan sgrub las). Praktykujący czci swojego boskiego duchowego mistrza, rodziców, przyjaciół i duchowych braci i siostry, jak również swoje serce i oczy. Zaklinanie polega na oddaleniu się w odpowiednie miejsce i przygotowanie tam ołtarza, mandali i ciast ofiarnych. Zastosowanie polega na wykonywaniu praktyki wizualizacyjnych, recytacji mantry, wykonywaniu mudr i inwokacji groźnych działań magicznych. Praktykę tę kończy sadhana. Groźne, magiczne działania tłumienia, palenia i odpierania demonów, złych i oszukańczych duchów, które szkodzą istotom i naukom, można znaleźć w trzech podziałach tantr: zewnętrznych (na które składają się tantry matki), wewnętrzne (tantry ojca) i tajemne (w których stosuje się bindu działania, las kyi thig le).
Ścieżka Szen Egzystencji (srid gshen theg pa), która obejmuje głównie trzysta sześćdziesiąt poświęconych rytuałów pogrzebowych i pojednawczych (dur) oraz obliczeń astrologicznych dla zmarłych w stanie pośrednim (bar do). Celem tych praktyk jest poprowadzenie zmarłych przez stan po śmierci i ochronienie ich przed zakusami złych duchów. Ta ścieżka zawiera podział na osiemdziesiąt jeden przyczyn śmierci: dwadzieścia w wyniku chorób wywoływanych przez wielkie gorąco lub zimno; dwadzieścia w wyniku wypadków wywoływanych przez negatywne energie i przeszkody (gdon gegs); dwadzieścia w wyniku użycia broni wojennej; dwadzieścia w wyniku drugorzędnych przyczyn związanych z żywiołami; tylko jedna jest karmiczną śmiercią z naturalnej przyczyny po wyczerpaniu się życiowej siły. Ta ścieżka zawiera również metody rytualne zapewniające dobre zdrowie, szczęście i długie życie.
Ścieżka Szlachetnych Świeckich Praktykujących (dge bsnyen theg pa). Jest to pierwsza z czterech pojazdów "owocu", zawiera szczegółowy opis reguł etycznych i moralnych (takich jak dziesięć pozytywnych działań, Dziesięć Doskonałości oraz budowanie stup), przeznaczonych dla ludzi świeckich. Ścieżka Ascetycznych Mędrców (drang srong theg pa). Ustanawia ona surowe, ascetyczne reguły dyscypliny, których powinni przestrzegać w pełni wyświęceni mnisi i mniszki.
Ścieżka Białego A (a dkar theg pa). Obejmuje ona tantryczne praktyki przekształcenia poprzez wizualizację siebie w formie bóstwa, oraz praktyki dotyczące mandali. Praktyki te pozwalają na zgromadzenie wielkich mocy.
Ścieżka Pierwotnego Shen (ye gshen theg pa). Zawiera one ezoteryczne praktyki tantryczne, szczegółowo opisuje związek z tantrycznym mistrzem, praktykę z partnerką, fazę budowania (bskyed rim) i spełniającą (rdzogs rim) tantrycznej praktyki przekształcenia w święte bóstwo osobiste (yi dam) oraz wysoce niekonwencjonalne zachowanie doskonałego mędrca "szalonej mądrości".
Najwyższa ścieżka (bla med theg pa), która opisuje ostateczną podstawę (kun gzhi) oświecenia i złudzenia, ścieżkę (lam), umysł spoczywający w swoim pierwotnym, naturalnym stanie, oraz owoc ('bras bu), oświecenie i najwyższe osiągnięcia. Dziewiąta ścieżka zawiera nauki dzogczen, "Wielkiej Doskonałości". Wyjaśnia pogląd, medytację i zastosowanie bezpośredniej i natychmiastowej ścieżki dzogczen, oraz opisuje spełnienie dzogczen, urzeczywistnienie oświecenia w jednym życiu.
Środkowe Skarby
Dziewięć Ścieżek Środkowych Skarbów dzieli się na Ścieżki Przyczyny i Ścieżki Owocu:
Niższe ścieżki przyczyny to:
Ścieżka Bogów i Ludzi, Gdzie Polega się na Sobie (lha mi gzhan rten gyi theg pa).
Ścieżka Tych, Którzy Rozumieją Sami z Siebie i Tych, Którzy Podążają za Szenrabem (rang rtogs gshen rab kyi theg pa).
Wyższe ścieżki to:
Ścieżka Współczujących Bodhisattwów (thugs rje sems dpa'i theg pa). Na tej ścieżce ważne jest zrozumienie wrodzonego braku niezależnej egzystencji jaźni i zjawisk, praktykowanie Dziesięciu Paramit (szczodrości, moralności, cierpliwości, pilności, medytacji, siły, współczucia, oddania, zręcznych środków i mądrości). W ten sposób osiąga się doskonały stan Buddy trikaji.
Ścieżka Bodhisatwów bez Konceptualnych Zawiłości (g.yung drung sems dpa' spros med pa'i theg pa). Na tej ścieżce ważne jest zrozumienie nietrwałości i pustej natury jaźni i zjawisk, praktykowanie Dziesięciu Paramit i Czterech Zbiorów (szczodrości, przyjacielskiej mowy, praktykowanie zgodnie ze znaczeniem i nauczanie w harmonii za znaczeniem według intelektualnych zdolności uczniów). W ten sposób osiąga się doskonały Stan Buddy trikaji.
Zewnętrzne ścieżki tantryczne to:
Ścieżka Pierwotnego Bon Czystego Postępowania i Rytualnego Działania (bya ba gtsang spyod ye bon gyi theg pa). Jest to ścieżka krijatantry, która podkreśla znaczenie czystego postępowania. Konieczne jest ugruntowanie się w pierwotnym, naturalnym stanie bez modyfikacji, oddawanie czci "istocie poznania" (ye shes pa) jako Panu, oraz praktykowanie Dziesięciu Paramit i Czterech Zbiorów. W ten sposób osiąga się doskonały Stan Buddy trikaji.
Ścieżka Przejrzystego Poznania Które Zna Wszystkie Aspekty (rnam pa kun ldan mnogon shes kyi theg pa). Jest to ścieżka czarjatantry. Konieczne jest ugruntowanie się w pierwotnym, naturalnym stanie bez modyfikacji, oddawanie czci "istotcie poznania" (ye shes pa) jako bratu, oraz praktykowanie Dziesięciu Paramit i Czterech Zbiorów. W ten sposób osiąga się doskonały Stan Buddy trikaji.
Wewnętrzne praktyki tantryczne to:
Ścieżka Manifestacji Współczucia jako Wizualizacji Właściwej (dngos bskyed thugs rje rol pa'i theg pa). Na tej ścieżce konieczne jest ugruntowanie się w wyższym poglądzie prawdy absolutnej, spoczywanie w pierwotnym, naturalnym stanie bez modyfikacji i praktykowanie wizualizacji fazy budowania (bskyed rim) bóstwa przekształcenia. W ten sposób osiąga się doskonały Stan Buddy trikaji.
Ścieżka, na Której Wszystko Jest Doskonałe i Pełne Znaczenia (bzhin tu don ldan kun rdzogs kyi theg pa). Na tej ścieżce konieczne jest ugruntowanie się w wyższym poglądzie prawdy absolutnej, spoczywanie bez modyfikacji w pierwotnym, naturalnym stanie, gdzie przestrzeń i świadomość są nierozdzielne, oraz praktykowanie wizualizacji fazy spełniającej (rdzogs rim) bóstwa przekształcenia. W ten sposób osiąga się doskonały Stan Buddy trikaji.
Niezrównana ścieżka Najwyższego Szczytu Pierwotnego Dzogczen (ye nas rdzogs chen yang rtse bla med kyi theg pa). Ta ścieżka zawiera trzy serie nauk: Semde (sems sde), serie nauk na temat umysłu i zasadniczej pustki naturalnego stanu; Longde (klong sde), serie nauk na temat przestrzeni i naturalnej przejrzystości naturalnego stanu; oraz Mengagde (man ngag sde), serie tajemnych wyjaśnień dotyczących nierozdzielności pustki i przejrzystości, manifestujących się w formie współczującej energii (thugs rje). Na ścieżkę mengagde składają się praktyki tregczo i thogal, dzięki którym osiąga się doskonały Stan Buddy trikaji i dzialu ('ja' lus), tęczowe czy też świetliste ciało.

Tłumaczenie: Jacek Sieradzan